คุณแม่เตรียมคลอด รู้เท่าทัน! เบาหวานขณะตั้งครรภ์ อันตรายทั้งแม่และลูก

เบาหวานขณะตั้งครรภ์ หรือ Gestational Diabetes Mellitus (GDM)) เป็นภาวะที่ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้นในช่วงตั้งครรภ์ ภาวะนี้พบได้บ่อยในผู้หญิงที่ตั้งครรภ์ ประมาณ 2-7% แม้จะไม่ส่งผลร้ายแรงต่อมารดาในทันที แต่หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม อาจส่งผลต่อสุขภาพของทั้งแม่และทารกในครรภ์ได้

เบาหวานขณะตั้งครรภ์คืออะไร?

     เบาหวานขณะตั้งครรภ์ เกิดขึ้นเมื่อร่างกายของคุณแม่ไม่สามารถผลิตฮอร์โมนอินซูลินได้เพียงพอ หรือไม่สามารถใช้ฮอร์โมนอินซูลินได้อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งผลต่อระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าปกติ ฮอร์โมนอินซูลิน มีหน้าที่นำน้ำตาลจากเลือดเข้าสู่เซลล์เพื่อใช้เป็นพลังงาน เมื่อร่างกายขาดอินซูลิน หรือใช้ฮอร์โมนอินซูลินได้ไม่ดี น้ำตาลจะสะสมอยู่ในเลือดมากขึ้น ส่งผลต่อสุขภาพของทั้งแม่และทารก
 

สาเหตุของเบาหวานขณะตั้งครรภ์

     สาเหตุของเบาหวานขณะตั้งครรภ์เกิดจาก ฮอร์โมนที่รกสร้างขึ้นระหว่างตั้งครรภ์ อาจส่งผลต่อการทำงานของอินซูลิน ทำให้ร่างกายดื้อต่ออินซูลิน ส่งผลต่อระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้น
 

ปัจจัยที่อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อ เบาหวานขณะตั้งครรภ์

• อายุ : ผู้หญิงที่มีอายุ 25 ปีขึ้นไป มีโอกาสเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ มากขึ้น
• น้ำหนักตัว : ผู้หญิงที่มีน้ำหนักตัวเกินหรือเป็นโรคอ้วนก่อนตั้งครรภ์ มีโอกาสสูงที่จะเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์
• ประวัติครอบครัว : ผู้หญิงที่มีสมาชิกในครอบครัวเป็นโรคเบาหวาน จะเพิ่มโอกาสการเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์
• ประวัติการตั้งครรภ์ : ผู้หญิงที่เคยเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ มาก่อน จะมีโอกาสเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ในการตั้งครรภ์ครั้งถัดไป
• การตั้งครรภ์แฝด : ผู้หญิงที่ตั้งครรภ์แฝด มีโอกาสเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ มากกว่าการตั้งครรภ์ปกติ

ผลกระทบของเบาหวานขณะตั้งครรภ์

     คุณแม่ที่เป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพของทั้งแม่และทารกในครรภ์ ดังนี้

  ผลกระทบต่อทารก

• ทารกตัวโต (macrosomia)
• คลอดก่อนกำหนด (preterm birth)
• เสี่ยงต่อการเสียชีวิตในครรภ์ (stillbirth)
• ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำหลังคลอด (neonatal hypoglycemia)
• เสี่ยงต่อโรคอ้วนและโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ในวัยเด็ก
• เสี่ยงต่อปัญหาการเรียนรู้และพัฒนาการ

  ผลกระทบต่อคุณแม่

• ครรภ์เป็นพิษ (preeclampsia)
• คลอดก่อนกำหนด (preterm birth)
• ไม่สามารถคลอดแบบธรรมชาติได้ เพราะทารกตัวใหญ่กว่าปกติ
• มีโอกาสเป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 (type 2 diabetes) ในอนาคต

วิธีการวินิจฉัยเบาหวานขณะตั้งครรภ์

     แพทย์จะวินิจฉัย เบาหวานขณะตั้งครรภ์ โดยทำการตรวจเลือด โดยปกติการตรวจจะทำในช่วงระหว่างสัปดาห์ที่ 24-28 ของการตั้งครรภ์

การตรวจคัดกรอง เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ประกอบด้วย

          1. การตรวจ 50 กรัม GCT (Glucose Challenge Test)  เป็นการตรวจคัดกรองเบาหวานขณะตั้งครรภ์ ที่สะดวก รวดเร็ว และไม่ต้องงดอาหารก่อนตรวจ โดยทำดังนี้

วิธีการตรวจ : 

1. รับประทานน้ำตาลกลูโคส 50 กรัม ละลายน้ำ โดยไม่ต้องงดอาหาร

2. เจาะเลือดหลังรับประทานน้ำตาล 1 ชั่วโมง

3. เปรียบเทียบระดับน้ำตาลในเลือดกับเกณฑ์

เกณฑ์การวินิจฉัย :

• ระดับน้ำตาลในเลือดมากกว่า 140 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร (mg/dL) ถือว่าผิดปกติ
• หากพบค่าผิดปกติ ควรได้รับการตรวจเพิ่มเติมด้วย 100 กรัม OGTT

ข้อดีของการตรวจ 50 กรัม GCT :

• สะดวก รวดเร็ว ไม่ต้องงดอาหารก่อนตรวจ
• ช่วยคัดกรองผู้หญิงที่มีความเสี่ยงเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• เป็นการเริ่มต้นการวินิจฉัย เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ได้อย่างรวดเร็ว

ข้อจำกัดของการตรวจ 50 กรัม GCT :

• ผลตรวจอาจคลาดเคลื่อนได้ หากมีปัจจัยอื่นๆ ที่ส่งผลต่อระดับน้ำตาลในเลือด เช่น การทานยาบางชนิด การติดเชื้อ หรือความเครียด
• ไม่สามารถวินิจฉัย เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ได้อย่างชัดเจน จำเป็นต้องตรวจเพิ่มเติมด้วย 100 กรัม OGT

การเตรียมตัวก่อนตรวจ :

• แจ้งแพทย์หรือเจ้าหน้าที่เกี่ยวกับยาที่ทานอยู่
• แจ้งแพทย์หรือเจ้าหน้าที่เกี่ยวกับโรคประจำตัว เช่น โรคไต โรคตับ
• แจ้งแพทย์หรือเจ้าหน้าที่เกี่ยวกับการตั้งครรภ์แฝด
• งดสูบบุหรี่ในวันตรวจ

หลังการตรวจ :

• รอผลตรวจประมาณ 1-2 ชั่วโมง
• หากผลตรวจปกติ แพทย์จะนัดตรวจติดตามตามปกติ
• หากผลตรวจผิดปกติ แพทย์จะแนะนำให้ตรวจเพิ่มเติมด้วย 100 กรัม OGTT

          2. การตรวจ 100 กรัม OGTT (Oral Glucose Tolerance Test)  เป็นวิธีมาตรฐานในการวินิจฉัยเบาหวานขณะตั้งครรภ์ โดยให้คุณแม่ตั้งครรภ์ดื่มน้ำตาลกลูโคส แล้วเจาะเลือดเพื่อตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด ในช่วงเวลาที่กำหนด บทความนี้มุ่งนำเสนอข้อมูลเกี่ยวกับการตรวจ 100 กรัม OGTT อย่างละเอียด ครอบคลุมทุกขั้นตอน

ขั้นตอนการตรวจ :

1. งดอาหาร 8 ชั่วโมงก่อนตรวจ ดื่มน้ำเปล่าได้ตามปกติ

2. เจาะเลือดเพื่อตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือดขณะอดอาหาร (Fasting blood sugar - FBS)

3.  รับประทานน้ำตาลกลูโคส 100 กรัม ผสมน้ำมะนาวเพื่อลดอาการคลื่นไส้อาเจียน

4. เจาะเลือดเพื่อตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด หลังรับประทานน้ำตาล 1 ชั่วโมง 2 ชั่วโมง และ 3 ชั่วโมงตามลำดับ

เกณฑ์การวินิจฉัย :

• ระดับน้ำตาลในเลือดมากกว่า 140 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร (mg/dL) ถือว่าผิดปกติ
• หากพบค่าผิดปกติ ควรได้รับการตรวจเพิ่มเติมด้วย 100 กรัม OGTT

ข้อดีของการตรวจ 50 กรัม GCT :

• สะดวก รวดเร็ว ไม่ต้องงดอาหารก่อนตรวจ
• ช่วยคัดกรองผู้หญิงที่มีความเสี่ยงเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• เป็นการเริ่มต้นการวินิจฉัย เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ได้อย่างรวดเร็ว

ข้อจำกัดของการตรวจ 50 กรัม GCT :

• ผลตรวจอาจคลาดเคลื่อนได้ หากมีปัจจัยอื่นๆ ที่ส่งผลต่อระดับน้ำตาลในเลือด เช่น การทานยาบางชนิด การติดเชื้อ หรือความเครียด
• ไม่สามารถวินิจฉัย เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ได้อย่างชัดเจน จำเป็นต้องตรวจเพิ่มเติมด้วย 100 กรัม OGT

การเตรียมตัวก่อนตรวจ :

• แจ้งแพทย์หรือเจ้าหน้าที่เกี่ยวกับยาที่ทานอยู่
• แจ้งแพทย์หรือเจ้าหน้าที่เกี่ยวกับโรคประจำตัว เช่น โรคไต โรคตับ
• แจ้งแพทย์หรือเจ้าหน้าที่เกี่ยวกับการตั้งครรภ์แฝด
• งดสูบบุหรี่ในวันตรวจ

หลังการตรวจ :

• รอผลตรวจประมาณ 1-2 ชั่วโมง
• หากผลตรวจปกติ แพทย์จะนัดตรวจติดตามตามปกติ
• หากผลตรวจผิดปกติ แพทย์จะแนะนำให้ตรวจเพิ่มเติมด้วย 100 กรัม OGTT

แนวทางการรักษาเบาหวานขณะตั้งครรภ์

     เป้าหมายของการรักษา เบาหวานขณะตั้งครรภ์ คือ ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในช่วงที่ปลอดภัยสำหรับทั้งแม่และทารก โดยทั่วไปแล้ว แพทย์จะแนะนำให้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม ดังนี้

• ควบคุมอาหาร : นักโภชนาการจะช่วยจัดแผนอาหารที่เหมาะสมกับคุณ โดยคำนึงถึงความต้องการสารอาหารของร่างกาย ควบคู่ไปกับการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
• ออกกำลังกาย : แพทย์จะแนะนำประเภทและความหนักหน่วงของการออกกำลังกายที่เหมาะสมกับสภาพร่างกาย
• ตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด : คุณอาจจำเป็นต้องตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือดด้วยตัวเองเป็นประจำ ตามคำแนะนำของแพทย์
• ใช้ยา: ในบางกรณี แพทย์อาจสั่งยาเพื่อช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด เช่น ยาเม็ดหรืออินซูลิน

การติดตามผลการรักษา

     คุณจะต้องพบแพทย์เป็นประจำ เพื่อติดตามผลการรักษา ตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด ตรวจสุขภาพทารก และปรับแผนการรักษาตามความเหมาะสม
 

การป้องกันเบาหวานขณะตั้งครรภ์

1. รักษาน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ 

• ผู้หญิงที่มีน้ำหนักตัวเกินหรือเป็นโรคอ้วนก่อนตั้งครรภ์ มีโอกาสเป็น เบาหวานขณะตั้งครรภ์ มากกว่า
• การลดน้ำหนักแม้เพียงเล็กน้อย ก็สามารถช่วยลดความเสี่ยงได้
• ปรึกษาแพทย์หรือนักโภชนาการ เพื่อวางแผนควบคุมน้ำหนักที่เหมาะสม

2. ทานอาหารที่มีประโยชน์

• เลือกรับประทานอาหารที่มีใยอาหารสูง แป้ง และโปรตีน
• จำกัดการทานอาหารที่มีน้ำตาลและไขมันอิ่มตัว
• ทานผักผลไม้ ธัญพืชไม่ขัดสี เนื้อสัตว์ไขมันต่ำ ปลา ไข่ ถั่ว และนมพร่องมันเนย
• หลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป อาหารฟาสต์ฟู้ด และเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลสูง

3. ออกกำลังกายสม่ำเสมอ 

• การออกกำลังกายอย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน 3-5 วันต่อสัปดาห์ สามารถช่วยควบคุมน้ำหนัก เพิ่มความไวต่ออินซูลิน และลดความเสี่ยงของ เบาหวานขณะตั้งครรภ์
• เลือกกิจกรรมที่คุณชอบ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ ปั่นจักรยาน โยคะ หรือเต้นแอโรบิก
• ปรึกษาแพทย์ก่อนเริ่มโปรแกรมออกกำลังกาย โดยเฉพาะหากมีโรคประจำตัว

คำถามที่พบบ่อย

1. จะรู้ได้อย่างไรว่าเป็นเบาหวานขณะตั้งครรภ์? แพทย์จะวินิจฉัย เบาหวานขณะตั้งครรภ์ โดยทำการตรวจเลือด โดยปกติการตรวจจะทำในช่วงระหว่างสัปดาห์ที่ 24-28 ของการตั้งครรภ์

2. เบาหวานขณะตั้งครรภ์ ส่งผลต่อทารกอย่างไร? หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม เบาหวานขณะตั้งครรภ์ อาจส่งผลต่อทารก ดังนี้

• ทารกตัวโต (macrosomia)
• คลอดก่อนกำหนด (preterm birth)
• เสี่ยงต่อการเสียชีวิตในครรภ์ (stillbirth)
• ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำหลังคลอด (neonatal hypoglycemia)
• เสี่ยงต่อโรคอ้วนและโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ในวัยเด็ก
• เสี่ยงต่อปัญหาการเรียนรู้และพัฒนาการ 

3. จะต้องทำอะไรบ้างเพื่อรักษา เบาหวานขณะตั้งครรภ์? โดยทั่วไปแล้ว แพทย์จะแนะนำให้ปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต ดังนี้

• ควบคุมอาหาร
• ออกกำลังกาย
• ตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด
• ใช้ยา (ในบางกรณี)